Służewo - wielka historia dawnego miasta. Wyprawa przez wieki historii

Służewo to obecnie wieś z bogatą historią. Dawniej miasto szlacheckie, o średniowiecznym rodowodzie. Położenie na drogach łączących Toruń z Brześciem Kujawski, Krakowem, Wrocławiem, Lwowem wpłynęło pozytywnie na rozwój i zamożność miejscowości. Jedno z gniazd rodowych Pomianów, bardzo wpływowej rodziny z XII-XIV wieku. Nie zachowały się dokumenty lokacyjne miasta jednakże już 1339 roku pojawia się wzmianki o mieście Służewo. W początkach XV w. właścicielami Służewa stała się bardzo wpływowa rodzina Służewskich herbu Sulima.

Bogata historia 

Służewo w źródłach historycznych pojawia się w XIII w. jako własność rodu Pomianów. W 1286 r. działała książęca komora celna. W jej sąsiedztwie w XIV w. ufortyfikowaną wieżę wzniósł Sędziwój z Szubina. Pewne przesłanki pozwalają na datowanie praw miejskich Służewa przed 1339 r., co czyniłoby je jednym z najstarszych na Kujawach miast szlacheckich. Według źródeł z XV w. wynika, że prawa miejskie Służewo uzyskało przed 1430 r., a utraciło je w 1867 roku.

W czasie wojen Polski z Zakonem Krzyżackim w XV w., w okolicach Służewa stacjonowały wojska polskie z Władysławem Jagiełłą i Kazimierzem Jagiellończykiem na czele.

Okres renesansu 

Miasto w XV i XVI w. było własnością Służewskich, następnie Wodzińskich. W tym okresie przeżywało swój rozkwit. W XVI w. wybudowano pałac rodu Wodzińskich, kościół w stylu gotycko-renesansowym pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela (1580) i szpital. Najstarsza wzmianka o parafii służewskiej pochodzi z 1325 roku. W 1615 r. utworzono dekanat służewski. W XVI w. istniała biblioteka parafialna i szkoła. Miasto w drugiej połowie XVII i w XVIII w. zaczęło podupadać. Po wojnach szwedzkich (1655–1560) pozostało w nim tylko 8 domów. Zniszczony pałac, odbudowany w 1683 r., spłonął w 1945 roku. W XVII w. Służewo stało się własnością rodziny Niemojewskich. W 1777 r. przywilej królewski na organizowanie 12 jarmarków rocznie, miał przyczynić się do ożywienia miejscowej gospodarki. Jednak dopiero po 1815 r., pograniczne położenie przyczyniło się do ograniczonego rozwoju miasta.

Rozbiory i upadek miasta

 W wyniku rozbiorów Polski, Służewo początkowo znalazło się w granicach Prus (1793–1807). W tym czasie, ulokowano w mieście komorę celną i urząd graniczny na granicy prusko-rosyjskiej. Po przeniesieniu obu placówek do Aleksandrowa Kujawskiego, osada zaczęła podupadać. W latach 1807–1815 znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego, a następnie w Króleswie Polskim w guberni warszawskiej.

W 1860 r. Służewo liczyło 37 domów murowanych i 73 drewniane. Działały: garbarnia, 2 wiatraki, olejarnia. Istniał cech szewski, szkoła elementarna. Wśród rzemieślników dominowali: krawcy, stolarze, szewcy, cieśle.

W XV w. wśród mieszkańców miasta pojawili się innowiercy. Miejscowi księża oficjalnie opowiadali się za husytyzmem. Kolejnymi osiadłymi innowiercami byli Żydzi.

 Współcześnie

 Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Służewo znalazło się w granicach II Rzeczypospolitej [województwo warszawskie (1918–1938), województwo pomorskie (1938–1939), powiat nieszawski z siedzibą w Aleksandrowie Kujawskim]. Podczas II wojny światowej znalazło się na terenach wcielonych do III Rzeszy w Kraju Warty. Po wojnie, Służewo było siedzibą gminy Służewo. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do woj. włocławskiego; a od 1999 r. jest częścią woj. kujawsko-pomorskiego, gminy Aleksandrów Kujawski.

 

Sławni mieszkańcy

 Ze Służewa wywodzą się tacy artyści jak: Konstancja Piskorska, poeta i dramaturg Józef Kościelski, pisarz i tłumacz Antoni Wodziński. W 1959 roku powstała Fundacja im. Kościelskich, która kontynuuje tradycje mecenatu artystycznego zapoczątkowanego przez Władysława i Józefa Kościelskich. Od 1962 roku przyznawane są nagrody stanowiące najwyższą poza granicami kraju stałą, polską nagrodę literacką. Do 1989 roku nagrody wręczano w Genewie, później w Polsce. W jury Fundacji zasiadała m.in Maria Danilewicz Zielińska. W 1972 roku nagrodę taką otrzymał Edward Stachura.