Toruńskie forty. Historia i teraźniejszość fortyfikacji

Zespół fortów

W Toruniu znajduje się zespół fortów tworzących zabytek militarny najwyższej światowej klasy. Jest to bowiem jeden z najpotężniejszych systemów fortyfikacyjnych w Polsce, wybudowany przez Prusaków pod koniec XIX wieku do obrony granic Prus, a po 1871 roku Cesarstwa Niemieckiego.

Na decyzję o powstaniu twierdzy wpłynęło wprowadzenie w 1859 r. dział o gwintowanych lufach i prochu bezdymnego w 1879 r. Dzięki tym wojskowym ulepszeniom znacznie zwiększyły się osiągi artylerii. Właśnie dlatego XVII-wieczny wał wokół Torunia nie stanowił już wystarczającego zabezpieczenia dla miasta.

Festung Thorn

Pruska koncepcja obrony Torunia została oparta na budowie potężnych fortów - baterii artyleryjskich oddalonych o kilka kilometrów od centrum miasta. Pierwotne plany zakładały budowę 5 fortów głównych i 2 pośrednich. Kolejne założenia zwiększały ilość planowanych obiektów. Pierwsze powstały Forty II i XI (według dzisiejszej numeracji), następnie IV, V, VII i XV, XIII, IX. Ten etap rozwoju przypada na lata 187-1884.

W 1872 roku rozpoczęły się prace projektowe i wkrótce przystąpiono do ich realizacji. Przez 37 lat budowy, powstało około 200 różnego rodzaju budowli o obronnym charakterze obronnych. W sumie w Toruniu wybudowano 7 fortów głównych, 6 fortów pośrednich, 6 baterii artyleryjskich, 32 duże schrony piechoty, 52 schrony międzypola - artyleryjskie i amunicyjne. Forty zostały rozmieszczone dookoła całego miasta. Do dziś zachował się ich niezwykle czytelny układ.

Rozwój artylerii

Pojawienie się w 1883 r. nowego, skuteczniejszego typu amunicji zmusiło do stopniowej reorganizacji twierdzy przez zmniejszanie roli fortów głównych - artyleryjskich na rzecz pośrednich fortów piechoty oraz budowę mniejszych, lecz liczniejszych obiektów tzw. międzypola, zamykających przestrzenie między fortami. W latach 1888-1893 zagęszczono sieć fortów o kolejne, czyli Forty III, VI, VIII, X, XII, i XIV. Jako ostatni powstał Fort I i był on najnowocześniejszym fortem całej twierdzy. W tym czasie powstały też liczne schrony i obiekty ziemne między nimi. Przebudowie uległ leżący na prawym brzegu Wisły Przyczółek Mostowy.

W związku z takim obrotem sprawy, przez całe lata 90. XIX stulecia i i początek wieku XX (ostatni raz w 1914 r). modernizowano toruńską twierdzę między innymi przez dodawanie artyleryjskich baterii skrzydłowych przy większości fortów, artyleryjskich baterii pancernych (między Fortami XI i XII, XII i XII, XIII i XIV oraz eksperymentalnej przy Forcie XI) i punktów obserwacyjnych piechoty i artylerii na fortach. Wyjścia z obiektów otrzymały zabudowę labiryntową, która zabezpieczała wnętrza przed falą uderzeniową wybuchu.

Twierdza Toruń nigdy nie została użyta w walce. Haubice fortu I tylko raz - w sierpniu 1914 r. otworzyły ogień. Jednak była to reakcja na fałszywy alarm - dowódca sądził, że odpiera atak Rosjan

Czasy współczesne

Dzisiaj obszar pruskich fortów zajmuje Muzeum Twierdzy Toruń wraz z innymi organizacjami, które organizują w czerwcu Święto Twierdzy Toruń. Wydarzenie to wpisało się na stałe w kulturalny pejzaż miasta i ma niezwykły charakter, którym nie brakuje elementów historycznych, militarnych, i kulinarnych a na gości zawsze czekają specjaliści, dzielący się z nimi swoją wiedzą.

Zainteresowanych historia toruńskich fortyfikacji odsyłam do niezmiernie ciekawego portalu zajmującego się tą tematyką:

Twierdza Toruń - Festung Thorn